Wielu ludzi sądzi, że zimą pszczoły zapadają w sen, a pszczelarze mogą cieszyć się przerwą od obowiązków. O ile faktycznie zimą pracy przy ulach jest mniej, to jednak pszczoły nie spędzają tego czasu na śnie. W tym artykule przyjrzymy się, jak te pracowite owady radzą sobie podczas mroźnych miesięcy i jakie strategie stosują, aby przetrwać zimę. Zajrzyjmy razem do zimowego ula!
Spis treści
- Zima – czas, gdy przyroda śpi
- Zimowy sen owadów – jak wygląda?
- Czy pszczoły zapadają w sen zimowy?
- Zima w ulu – podsumowanie
Zima – czas, gdy przyroda śpi
Gdy zima okrywa świat białym płaszczem śniegu, zwierzęta stosują różnorodne strategie przetrwania tego trudnego dla nich okresu. Niektóre z nich, jak niedźwiedzie brunatne czy jeże europejskie, wybierają sen zimowy jako sposób na dotrwanie do wiosny. W czasie tego fascynującego procesu w ich organizmach następuje wiele skomplikowanych procesów – temperatura ciała znacząco spada, serce bije wolniej, a metabolizm pracuje na spowolnionych obrotach. Inne zwierzęta, jak sarny czy dziki, pozostają aktywne przez całą zimę, dostosowując swoją dietę do dostępnego pożywienia i rozwijając grubszą okrywę włosową. Wiewiórki i sójki przygotowują się do zimy już jesienią, gromadząc zapasy orzechów i żołędzi. Ptaki migrujące wybierają inną drogę – odlatują do cieplejszych regionów świata. Tymczasem owady chronią się głęboko w ziemi lub pod korą drzew, gdzie temperatura pozostaje względnie stabilna. Jak to jest w przypadku pszczół? Okazuje się, że ich sen zimowy nie dotyczy.
Zimowy sen owadów – jak wygląda?
Hibernacja u owadów to zjawisko, które w terminologii naukowej określa się mianem diapauzy. To stan fizjologiczny charakteryzujący się znacznym spowolnieniem procesów metabolicznych, pozwalający owadom przetrwać niesprzyjające warunki środowiskowe, szczególnie w okresie zimowym. Organizm owadów jest zmiennocieplny, a więc silnie uzależniony od temperatury otoczenia, która bezpośrednio wpływa na ich aktywność życiową. Podczas diapauzy następuje drastyczne obniżenie tempa przemiany materii, wstrzymanie wzrostu i rozwoju. U niektórych błonkoskrzydłych, jak osy czy trzmiele, zimę przeżywają wyłącznie zapłodnione samice (królowe). Wiosną, gdy temperatura wzrasta, wybudzają się one z diapauzy i zakładają nowe kolonie. Szczególnie interesujące są mechanizmy biochemiczne chroniące je przed zamarzaniem. Na przykład u trzmieli w hemolimfie (odpowiedniku krwi) obecny jest glikol, podobny do substancji stosowanych w samochodowych płynach do spryskiwaczy. Warto zauważyć, że nawet w stanie diapauzy owady mogą zostać czasowo wybudzone przez chwilowe ocieplenie. Dlatego czasami w cieplejsze zimowe dni możemy obserwować aktywne owady np. muchy, które normalnie w tym okresie powinny hibernować.
Czy pszczoły zapadają w sen zimowy?
Pszczoły, w przeciwieństwie do zwierząt i wielu innych owadów, nie zapadają w typowy sen zimowy. Ich strategia przetrwania jest wyjątkowa i opiera się na kolektywnym działaniu całego roju, który funkcjonuje jako superorganizm. Pojedyncza pszczoła nie przeżyłaby zimy, gdyż jej organizm przestaje funkcjonować w temperaturze poniżej 8 stopni Celsjusza. Jednak wspólnie pszczoły tworzą tzw. kłąb zimowy, czyli strukturę w kształcie spłaszczonej kuli, która pozwala im przetrwać nawet silne mrozy. W centrum kłębu znajduje się matka, otoczona przez robotnice. Pszczoły generują ciepło poprzez wibrowanie, a zewnętrzna warstwa owadów działa jako izolacja. Temperatura w kłębie nie jest jednolita – na zewnątrz wynosi około 10-12°C, podczas gdy w centrum może przekraczać 33°C. Choć przez całą zimę metabolizm pszczół pracuje w zwolnionym tempie, muszą one pozyskiwać energię niezbędną do wytworzenia ciepła. Radzą sobie z tym zadaniem znakomicie, żywiąc się zgromadzonym miodem oraz pokarmem zimowym dostarczonym przez pszczelarzy. Istotnym składnikiem ich zimowej diety jest pierzga, stanowiąca źródło białka i innych niezbędnych składników odżywczych.
Zima w ulu – podsumowanie
Okres zimowy w życiu pszczół to przykład tego, jak natura wypracowała doskonałe mechanizmy przetrwania. Mimo że na zewnątrz panuje mróz i wszystko wydaje się uśpione, wewnątrz ula toczy się życie. Pszczoły, tworząc kłąb zimowy, demonstrują niezwykłą zdolność współpracy i adaptacji do trudnych warunków. Nieustannie pracują nad utrzymaniem odpowiedniej temperatury i zarządzają zgromadzonymi zapasami pokarmu. Nawet w czasie, gdy cała przyroda zdaje się zatrzymywać, te małe owady pozostają aktywne, przygotowując się do kolejnego sezonu. Ich zimowa aktywność to dowód na to, że życie w ulu nigdy nie zamiera, a jedynie zmienia swoją formę.
